سراج معلم

تریبون مستضعفین- محمدصادق شهبازی

۱۴ جولای (۲۳ تیرماه) همزمان با اعلام جمع‌بندی برجام و بر اساس آن، به‌وسیلهٔ آمانو و صالحی توافقی به نام نقشهٔ راه شفاف‌سازی موارد باقی‌ماندهٔ گذشته و حال مربوط به برنامهٔ هسته‌ای ایران (Road-map for the Clarification of Past & Present Outstanding Issues regarding Iran’s Nuclear Program) امضا شد. توافقی که قرار است به دغدغهٔ PMD (Possible Military Dimention) یعنی ابعاد احتمالی نظامی پروندهٔ هسته‌ای ایران می‌پردازد که از جانب طرف ایرانی به‌عنوان مطالعات ادعایی یا موارد باقی‌ماندهٔ گذشته و حال از آن یاد می‌شود.

بر اساس این توافق قرار است، مسئلهٔ PMD تا پایان سال ۲۰۱۵ به پایان برسد. این توافق می‌خواهد به مسائل باقی‌ماندهٔ ضمیمهٔ GOV201165 (گزارش ۶۵ مسئول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام در سال ۲۰۱۱ که به شورای امنیت رونوشت شده است) بپردازد. هم‌چنین بر اساس چارچوب همکاری امضاشده به‌وسیلهٔ ایران و آژانس (Framework for Cooperation) که در

۱۱ نوامبر ۲۰۱۳ بین صالحی و آمانو جهت اطمینان از طبیعت منحصراً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران با حل موارد مانده می‌پردازد (ensuring the exclusively peaceful nature of Iran’s nuclear programme through the resolution of all outstanding issues that have not already been resolved by the IAEA).

توافقی خطرناک و مهم که در هیاهوهای رسانه‌ای در مورد برجام و قطعنامه کم‌تر موردتوجه واقع شد.

محتوای چارچوب همکاری

چارچوب همکاری متضمن اطلاعات به هنگام دربارهٔ تأسیسات هسته‌ای و اجرای سنجش‌های شفافیت بود (timely information about its nuclear facilities). در ضمیمهٔ آن سنجش‌هایی لیست شده بود: فراهم آوردن اطلاعات مربوط توافق شده به‌وسیلهٔ طرفین و دسترسی مدیریت‌شده به معدن گچین بندرعباس، کارخانهٔ آب‌سنگین، همهٔ رآکتورهای تحقیقاتی جدید، هویت ۱۶ سایت انتخاب‌شده برای ساخت نیروگاه برق هسته‌ای، تأسیسات غنی‌سازی دیگر و فناوری غنی‌سازی لیزری.

گزارش ۶۵: PMD پرونده‌ای برای بسته نشدن!

اما ماهیت گزارش ۶۵ آژانس ماهیت متفاوتی است. این گزارش بر مبنای قطع‌نامه‌های شورای حکام و قطعنامه‌های سازمان ملل ۱۶۹۶ (سال ۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) صادر شد. در این گزارش آژانس بر مبنای گزارش‌های گذشتهٔ مدیرکل آژانس، اطلاعات فراهم‌شده به‌وسیلهٔ ایران، بازرسی‌های آژانس، دیدار با بعضی دانشمندان ایران، بازجویی از بعضی افراد خارجی همکار در پروژه‌های ایران، اطلاعات ارائه‌شده به‌وسیلهٔ سایر اعضای آژانس و قدرت‌های هسته‌ای (صاحب بمب هسته‌ای)، بررسی پایان‌نامه‌ها و مقالات ایرانی ثبت‌شده، حتی بررسی همایش‌ها، کارگاه‌های آموزشی و… به یافتن تناقضات و گزارش دربارهٔ ماهیت پروندهٔ هسته‌ای ایران پرداخته است. بر این مبنا آژانس تلاش کرده تا ضمن یافتن تناقضات درونی در گزارش ایران با ارجاع به گزارش اعضا و بررسی سایر اسناد ذکرشده در بالا امکان ماهیت غیرصلح‌آمیز برای اقدامات علمی، فناوری هسته‌ای جمهوری اسلامی قائل شود و مستندات و ادعاهای ایران را برای قائل شدن ماهیت منحصراً صلح‌آمیز کافی نداند. مستندات آژانس بعضاً مواردی ظنی و غیرقابل تأیید مثل استناد به اطلاعات الکترونیکی حاصل از لب‌تاپ است که ادعا می‌شود مربوط به یکی از دانشمندان ایران است و گزارش نظام‌یافته بودن این اطلاعات را دلیل صحت آن می‌داند.

اکثر بخش‌های گزارش با برشمردن این موارد جلو رفته، ادعای ایران در مورد صلح‌آمیز بودن این موارد را بازگو و مورد مناقشه قرار داده و در تقریباً همهٔ موارد با قائل شدن امکان استفادهٔ صلح‌آمیز برای موارد یادشده اعلام کرده که امکان استفادهٔ غیرصلح‌آمیز از موارد یادشده وجود دارد و آژانس از ادعاهای ایران قانع نشده است. نمودار پیوست دوم این گزارش شاهدی بر این مطلب است که با اشاره به بعضی موارد یادشده در گزارش، امکان استفادهٔ نظامی برای آن‌ها قائل شده و حتی موارد غیرهسته‌ای را نیز در مورد آن مثل سلاح شیمیایی، بیولوژیکی و… بررسی کرده است.

یعنی در عمل آژانس برای مسئلهٔ PMD  پرونده‌ای بسته‌نشدنی قائل می‌شود که جز با انهدام یا تعطیلی تمام موارد یادشده و خودداری از تحقیق یا اقدام صنعتی دربارهٔ آن راهی برای رفع نگرانی نهایی آژانس وجود ندارد، چنان‌که در تجربهٔ عراق و لیبی این مدل برخورد آژانس مشاهده‌شده است.

گزارش ۶۵، پرونده‌ای فراگیر برای تعطیلی توان دفاعی، هسته‌ای و علمی کشور

در ضمیمهٔ گزارش، بعد از پرداختن به تاریخچهٔ مسئلهٔ PMD و بحث در باب اعتبار اطلاعات، به نشان‌گرهای توسعهٔ انفجار هسته‌ای در ایران پرداخته است. در بند ۱۷ با اشاره به توانایی غنی‌سازی ایران این را محور دست‌یابی به اورانیوم با غنای بالا دانسته است و سپس در ۱۲ بخش مسائل مربوط به فعالیت ایران در این حوزه را بررسی کرده است. درگیرِ پرونده اعلام کردن بخش مهمی از بخش‌های تحقیقاتی وزارت دفاع به بهانهٔ مسائل و ساختار مدیریتی مربوط به برنامهٔ هسته‌ای ایران، بررسی فعالیت‌های تدارکاتی این برنامه و برنامهٔ دفاعی کشور، تأمین مواد هسته‌ای مربوط، اجزاء لازم برای یک دستگاه انفجاری هسته‌ای، توسعهٔ چاشنی‌ها، آغازگر انفجارهای سطح بالا و آزمایش‌های مرتبط، آزمایش‌های هیدرودینامیک، مدل‌سازی و محاسبات، آغازگرهای نوترونی، انجام یک آزمایش انفجار هسته‌ای (با محوریت پارچین)، انضمام به یک وسیلهٔ پرتاب موشک، سامانه‌های فتیله‌گذاری، مسلح کردن و آتش کردن و… را در بردارد که در هر یک به‌صورت تفصیلی با ارجاع به موارد پیش‌گفته مواردی را مطرح کرده است. فراگیری موارد گفته‌شده نشان می‌دهد دایرهٔ گسترده‌ای از موارد، علوم، تخصص‌ها، مکان‌ها، افراد و وسایل در حوزهٔ هسته‌ای، موشکی، دفاعی و علمی کشور درگیر آن می‌شوند. مواردی که باسابقهٔ آژانس نسبت به ما، کشورهایی مثل عراق و لیبی و خود این گزارش، نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند، چراکه آژانس با محوریت تناقض‌یابی نه شفاف‌سازی و با بدبینی نه نگاه به مستندات واقعی گزارش خود را تنظیم کرده و می‌کند که جز با در اختیار گذاشتن گستردهٔ اطلاعات سری کشور، اجازهٔ دسترسی و در موارد بسیاری از بین بردن و امحای تأسیسات و تجهیزات، هم‌چنین بازجویی از دانشمندان High-Tech (فناوری‌های پیشرفته) حل نمی‌شود. بازجویی‌ها و دسترسی‌هایی که در تجربیات ما و کشورهایی مثل عراق و لیبی به خراب‌کاری، تهدید و ترور (و در مورد عراق نسل‌کشی دانشمندان در شرایط بحرانی) می‌انجامد.

بگذریم از این‌که همین گزارش محور اقدامات خرابکاری فنی و ترور دانشمندان ایران قرار گرفت. به‌گونه‌ای که ۴ ترور اعلام‌شده دشمن به تخصص‌های مربوط سرفصل‌های آن برمی‌گشت، مانند بحث محاسبات و مدل‌سازی که تخصص شهید شهریاری بود.

بر این مبنا دایرهٔ گسترده‌ای از افراد، تأسیسات، حوزه‌های علمی، دستاوردهای فناوری کشور به‌ویژه در حوزهٔ دفاعی و موشکی درخطر قرارگرفته و زمینهٔ کسب اطلاعات و رفع ابهام برای دشمنی که هرروز ما را تهدید نظامی و حتی هسته‌ای می‌کند و در سندهای رسمی خود به این مسئله اشاره می‌کند، فراهم می‌آید. به‌صورت نمونه در سند رسمی پنتاگون که حدود ۳ سال یک‌بار منتشر می‌شود تحت عنوان NPR (Nuclear Posture review) بررسی وضعیت هسته‌ای، به منع حملهٔ هسته‌ای به‌جز در مورد ایران، کره‌ی‌شمالی و سوریه تأکید می‌شود.

بازجویی و بازدید افسارگسیخته با اسامی عوام‌فریبانه!

گذشته از این موارد خطرناک دیگری در این گزارش موجود است. شاید اهم آن اجرای بی‌سروصدای بازجویی از دانشمندان، بازرسی‌های افسارگسیخته و پارچین است که با اسامی عوام‌فریبانه آورده شده است. بازجویی با عنوان دیدار با متخصصان فنی (technical-expert meetings) و بازیدها با عنوان سنجش‌های فنی (technical measures)، چنان‌که در توافقنامهٔ (محرمانه‌ای) جداگانه توافق شده است و گفتگوها در تهران سازمان خواهد یافت تا این ابهامات را رفع کند (as agreed in a separate arrangement, and discussions will be organized in Tehran to remove such ambiguities). هم‌چنین در همین چارچوب توافق جداگانه (محرمانه‌ای) بین ایران و آژانس برای حل مسئلهٔ پارچین صورت گرفته است؛ یعنی خط قرمز عدم بازدید از مراکز نظامی، بازدیدهای افسارگسیخته و بازجویی از متخصصان فنی در این چارچوب و قبل از پذیرش رسمی برجام در کشور پذیرفته‌شده است. بگذریم از این‌که آمانو بعد از دیدار با دولت‌مردان و قانون‌گذاران آمریکایی به دادن بخشی از اطلاعات این فرآیند به آمریکایی‌ها تأکید کرد.

مسئلهٔ زمان‌بندی

بر اساس برجام ما ۵ روز مهم داریم:

1. روز جمع‌بندی (Finalisation Day): ۱۴ جولای (۲۳ تیرماه) که روز اعلام جمع‌بندی توافق بود.
2. روز توافق (Adoption Day): ۹۰ روز بعد از توافق (۱۲ اکتبر ۲۰ مهرماه) که فرصت پذیرش توافق در مسیر قانونی ایران و کنگره است و در صورت عدم اعتراض از جانب مسیر قانونی در ایران توافق به‌صورت خودکار بعدازاین روز پذیرفته‌شده است.
3. روز اجرا (Implementation Day): بر اساس توافق روزی است که آژانس انرژی اتمی اجرای تعهدات ایران را تأیید کند. این روز تاریخ ندارد و در صورت عدم‌تأیید آژانس تعویق خواهد شد. تصمیمات مربوط به کاهش تحریم‌ها بعدازاین تاریخ مؤثر خواهد شد.
4. روز انتقال (Transition Day): ۸ سال بعد از روز توافق (۱۲ اکتبر ۲۰۲۳، ۲۰ مهرماه ۱۴۰۲) بعد از تصویب پروتکل الحاقی در مجلس، اتحادیه اروپا به دنبال لغو تحریم‌ها می‌رود، آمریکا تلاش (!) می‌کند در کنگره قوانین را لغو کند.
5. روز خاتمه (Termination Day): ۱۰ سال بعد از روز توافق (۱۲ اکتبر ۲۰۲۵، ۲۰ مهرماه ۱۴۰۴) قوانین شورای امنیت لغو شده و پروندهٔ ایران از دستور کار شورای امنیت خارج می‌شود، اتحادیهٔ اروپا قوانین باقیمانده را لغو می‌کند.

اما زمان‌بندی نقشهٔ راه شفاف‌سازی متفاوت و جالب است:

1. روز توافق ایران و آژانس: ۱۴ جولای (۲۳ تیرماه).
2. ارائهٔ توضیحات از جانب ایران: حداکثر تا ۱۵ اوت (۲۴ مرداد).
3. نظر دادن آژانس در مورد ابهامات و گزارش ایران تا ۱۵ سپتامبر (۲۴ شهریور): بعدازاین روز جلسات بازجویی، بازرسی‌های افسارگسیخته و بحث پارچین صورت می‌گیرد.
4. تا ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر) پایان بازجویی و بازرسی‌ها باید پایان بیابد.
5. ارزیابی نهایی آمانو در ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر ۹۴) تحویل شورای حکام می‌شود و جلسهٔ فنی نهایی با ایران قبل از این جلسه برگزار می‌شود.

بر این اساس پیش از پذیرش برجام و تا ۱۵ اکتبر بازرسی‌ها، بازجویی‌ها و مسئلهٔ پارچین در حال انجام است و بدون سروصدا تعهداتی که باید در مجلس تصویب شود، بدون طی مسیر قانونی در حال انجام است.

جمع‌بندی

ایران در یک راهبرد اشتباه در توافق‌هایی دوگانه با آژانس و ۵+۱ امتیازات برگشت‌ناپذیری می‌دهد که در مورد آژانس مابه‌ازایی نیز ندارد. قبل از طی شدن مسیر قانونی در ایران، تعهداتی برگشت‌ناپذیر و عبور از خط قرمزهای بازرسی از مراکز و بازجویی از دانشمندان در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی، دفاعی و فناوری‌های پیشرفته صورت می‌پذیرد و حتی در صورت عدم پذیرش برجام طبق مسیر قانونی، ایران امتیازات جبران‌ناپذیر امنیتی، نظامی-دفاعی-موشکی و صنعتی به‌طرف مقابل می‌دهد. پروندهٔ PMD و مطالبات آژانس از ایران، ماهیتی مبهم، تفسیرپذیر، دوگانه و مرتبط با صنایع غیرنظامی دارد که به‌آسانی جمع نمی‌شود، آژانس طبق تجربهٔ گذشته ما و کشورهایی نظیر عراق و لیبی به دنبال جمع‌کردن مسئله نیست و از کوچک‌ترین اطلاعات نظیر همایش، ادعای دستگاه‌های امنیتی بیگانه، پایان‌نامه، تحقیق علمی و… برای بهانه‌جویی استفاده می‌کند. حل نهایی این مسئله جز با تعطیل کردن فعالیت‌های علمی و دفاعی مرتبط یا نامرتبط صورت نمی‌پذیرد و حل کردن این پرونده مستلزم توقف یا اطلاع دشمن از افراد، مراکز و فعالیت‌های مختلف هسته‌ای، دفاعی، نظامی، موشکی و علمی گسترده‌ای است که تجربهٔ اقدامات ساده‌اندیشانهٔ ما درگذشته به اسم اعتمادسازی نتایجی نظیر خرابکاری، ترور و محدود کردن رشد علمی کشور را داشته که این بار به‌صورت جامع، بلندمدت و فراگیر در حال ایجاد خطراتی نه‌تنها در حوزهٔ علمی و فناوری و صنعت هسته‌ای و استقلال کشور که امنیت آحاد مردم و متخصصان ما را با خطر مواجه می‌کند.