سراج معلم

یک پرسش بسیار مهم رخ می‌نماید و آن این است که کسی که معتقد به خدا و پیامبر و وحی و حساب و کتاب نیست، چه انگیزه‌ای دارد که دروغ نگوید و چه تضمینی وجود دارد که خیانت نورزد و عدالت پیشه کند؟
یکی از مباحثی که در قرون اخیر مطرح شده و برخی از آن جانب داری کرده‌اند همین مسأله جدایی بین دین و اخلاق، و اخلاق منهای دین است. بر اساس این نظریه، گفته می‌شود آن چه که در زندگی بشر تأثیر دارد اخلاق و ارزش های اخلاقی است و دین تأثیری در زندگی ما ندارد. بنابراین، ما اخلاق و اصول اخلاقی را، که اثر عملی دارد، می‌پذیریم اما به دین کاری نداریم. این همان طرز تفکری است که در میان بعضی از مردم وجود دارد که می‌گویند ما باید «انسان» باشیم، این که چه دینی داریم یا اصولا دین داریم یا نه، چندان اهمیتی ندارد. من خودم یک بار در همین شهر تهران شاهد گفتگوی دو نفر بودم که یکی به دیگری می‌گفت: فلانی آدم خوبی است و نماز می‌خواند. آن رفیقش جواب داد: من عقیده‌ام این است که آدم باید خوب باشد، خواه نماز بخواند و خواه نخواند. این طرز تفکر در واقع برگرفته از همان تئوری اخلاق منهای دین است که بر اساس آن، خوب بودن یعنی رعایت ارزش های اخلاقی، خوب بودن یعنی مؤدب و موقّر و متین بودن، دین داشته باشد یا نداشته باشد مهم نیست.
اما حقیقت این است که این نظریه راه به جایی نمی‌برد و اشکالات فراوانی بر آن وارد است که به تفصیل در مباحث فلسفه اخلاق بدان اشاره شده است؛ مثلاً یک اشکال این است که بر اساس یکی از مکاتب فلسفه اخلاق، خوب بودن مترادف با لذت آفرینی است؛ یعنی هر آن چه که انسان از آن لذت ببرد خوب و پسندیده است. حال با توجه به این نکته، فرض کنید بنده در فلسفه اخلاق قائل به همین نظریه هستم و معتقدم خوب بودن مساوی با لذت بخش بودن است و هر چیزی که لذتش بیشتر، همان خوب تر است. اکنون اگر جایی دروغ گفتن منجر به ایجاد لذتی برای من شود چه دلیلی دارد که دروغ نگویم؟ روشن است که بر اساس آن مبنای فکری، در چنین صحنه‌ای من حتماً دروغ خواهم گفت چون لذت من در آن است. اگر جایی راست گفتن، اسباب دردسر و ناراحتی مرا فراهم می‌کند، پس کار خوبی نیست و دلیلی ندارد که راست بگویم. همین طور در مورد سایر چیزهایی که ما آنها را ارزش اخلاقی می‌دانیم، بر اساس این مبنا نه تنها هیچ الزامی به رعایت آنها نداریم بلکه در بسیاری از موارد، زیر پا گذاشتن این اصول است که خوب تلقی می‌شود، چون لذت آور است. اگر لذت من با دزدی و خیانت و رشوه خواری و جنایت تأمین می‌شود، همه اینها چیزهای خوبی هستند؛ این نتیجه طبیعی مبنای لذت طلبی است.
ص ۱۲۳ ج ۱ کاوش ها و چالش ها
_____________

به کانال پایگاه اسلامی الیمین ملحق شوید:
@alyamin_ir