روش های عملی در درمان سرماخوردگی
بسم الله الرّحمن الرّحیم
وصلی الله علی محمّد و آله الطاهرین ولعنه الله علی اعدایهم اجمعین
قبل از شروع: توصیه می کنم قبل از مطالع این مقاله، قُل اوّل آن یعنی مقاله «بچّه ام زیاد سرما می خورد؛ چه کار کنم؟» را هم مطالعه کنید.
معرّفی: این مقاله به روشهای ساده و قابل اجرا برای پیشگیری و درمان انواع سرماخوردگی، زکام، آنفولانزا، گلودرد، سینه پهلوهای خفیف و بیماری های مشابه می پردازد و چون نسخه های ارایه شده، بر تمام این بیماری ها موثرند، عملاً تفکیکی بین آنها قایل نشده ام. اکثر این روش ها توسّط خودم تجربه شده اند و اثربخشی آنها برایم ثابت شده اند؛ لذا به شما توصیه می کنم که همان گونه که من و بسیاری از مراجعه کنندگان به مطب اینجانب، با به کار بستن این نکات ساده و عملی از کابوس سرماخوردگی های شدید، طولانی و مکرّر خود و عزیزانمان(و به خصوص فرزندان دلبند خویش) نجات یافته ایم شما نیز ما را در این تجربه دلنشین همراهی کنید. این مقاله به صورت نکته به نکته و نسخه به نسخه ارایه می شود و شما بسته به سلیقه و امکانات خود می توانید از بین آنها به انتخاب بپردازید. توجّه داشته باشید که درمان سرماخوردگی منحصر به نسخه های این مقاله نیست و به ویژه در طب افواهی ما روش های مختلفی برای درمان سرماخوردگی وجود دارد که می توانید از آنها هم کمک بگیرید.
اقدامات عمومی و اوّلیه
۱- یکی از مهم ترین اصول در درمان سرماخوردگی، استراحت کافی است که باعث افزایش توان دفاعی بدن می شود. البته دقّت داشته باشید که منظور از استراحت کافی، زیاد خوابیدن نیست چراکه خواب بیش از حد با افزایش میزان بلغم بدن می تواند اثرات معکوسی داشته باشد.
۲- توصیه می شود مصرف مایعات و غذاهای آبکی در سرماخوردگی اندکی افزایش یابد امّا تاکید می کنم که این افزایش در حدّ معقول باشد و در آن افراط نشود.
۳- یکی از اقدامات مهم در ابتدای شروع زکام، جلوگیری از ریختن ترشّحات بینی و حلق به گلو و سینه و ایجاد عفونت ریه است. راه ساده برای این منظور، کمپرس گرم روی سر است طوری که بیمار گرمی آن را در داخل سر خود احساس کند. علاوه بر کمپرس ساده با حوله یا پارچه داغ، برای تاثیرگذاری بیشتر می توانید از کمپرس نمک استفاده کنید چراکه یکی از خصوصیات نمک آن است که گرما را به مدت طولانی در خود نگه می دارد. برای این کار مقداری نمک را در ظرفی گرم کنید. در حین داغ شدن نمک برای جلوگیری از سوختن آن، مرتب آن را هم بزنید. پس از داغ شدن نمک، آن را سریعاً داخل یک پارچه یا کیسه ریخته روی سر قرار دهید.
توصیه دیگر برای جلوگیری از ریختن ترشّحات بینی و حلق به سینه آن است که حتّی المقدور به صورت طاقباز نخوابید، بلکه به حالت نیمه نشسته بخوابید و در صورت امکان دو سه بار از خواب بیدار شوید و بینی و گلو را تخلیه کنید. به هنگام بیداری نیز سعی کنید اخلاط خود را حتّی المقدور خارج کنید.
۴- عرق کردن: عرق کردن یکی از روش های بسیار موثّر در درمان سرماخوردگی و آنفولانزا است. در شروع بیماری می توانید به این روش عمل کنید:
یک غذای داغ بخورید و بعد از آن هم یک نوشیدنی گرم که در آن مقداری دارچین یا زنجبیل ریخته باشید نوش جان کنید و چند عدد پتو روی خود انداخته و در کنار بخاری دراز بکشید تا حسابی عرق کنید. فقط مواظب باشید که پس از اینکه حسابی عرق کردید در معرض باد و سرما قرار نگیرید. در بسیاری از موارد یکی دو بار عرق کردن اینچنینی به ویژه در شروع بیماری، آن را درمان خواهد کرد.
۵- بادکش کردن: بادکش کردن از راههای مناسب برای درمان سریعتر سرماخوردگی است. برای این کار روزی یک یا دو بار، روی کتف ها و کنار ستون فقرات(یعنی دو سمت تیره پشت) را بادکش بیاندازید. این کار کمک موثری در کاهش دوره بیماری و تخفیف دردهای بدنی ناشی از آن است. اگر بادکش کردن بلد نیستید یک موزاییک را داغ کرده روی آن حوله انداخته کتف ها را روی آن گذاشته دراز بکشید و در حد طاقت بگذارید کتف ها و شانه هایتان حرارت ببینند.
توصیه های تغذیه ای
۱- در طول دوره بیماری، غذای بیمار باید ساده، سبک و زود هضم باشد. بهترین غذاها در طول دوره سرماخوردگی، همان هایی هستند که قدیمی ها به بیماران خود می دادند؛ یعنی آش ها و شورباهای ساده که علاوه بر دارا بودن خصوصیات فوق، اثر نضج (پختن) اخلاط فاسد را نیز دارند و باعث تسهیل و تسریع درمان می شوند. استفاده از کدو، شلغم، زردک یا هویج، تره، روغن بادام و آرد جو یا آرد برنج در این غذاها مفید است. اگر بیمار در طول دوره بیماری دچار ضعف هم شده باشد؛ می توان از گوشت های سبک و زودهضمی مثل گوشت پرندگان کوچک در طبخ غذا استفاده کرد ولی بهتر است در دوره تبداری از مصرف گوشت به ویژه گوشت قرمز پرهیز کرد.
۲- مواد غذایی ترش و شور و همچنین غذاهای سرد و تر (بلغم زاها، مثل ماست، ماهی و …) باید از فهرست غذایی بیمار حذف شوند.
۳- ادویه های تند و محرک در غذای فرد سرماخورده به ویژه کسانی که دچار التهاب گلو یا حنجره هستند جایی ندارند. البته و برخلاف عقیده شایع، استفاده از دارجین یا زنجبیل در تغذیه بیمار، برای تسریع درمان او مفید است.
۴- خربزه و انگور که در حالت عادی میوه های فوق العاده مفیدی هستند در دوره سرماخوردگی می توانند باعث تشدید بیماری شوند و نباید مصرف شوند.
۵- و نهایتا این که پرخوری همیشه بد است و در این دوره بدتر.
نـــســـخـــه هـــا
عسل
یکی از جاهایی که قدرت شفابخشی عسل بسیار واضح است؛ سرماخوردگی است. علاوه بر مصرف آب عسل که شرح آن در ادامه می آید؛ استفاده از عسل در شیرین کردن انواع داروهای مورد استفاده در سرماخوردگی بسیار مفید است. همچنین حل کردن عسل در شیر داغ و میل کردن آن در کاهش التهاب گلو و سینه بسیار موثّر است.
آب عسل: مقدار دلخواهی عسل را در آب حل کنید(حدّاقل یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب)؛ سپس مقداری آب لیموترش تازه(و نه آبلیمو) به آن اضافه کنید و در طول دوره بیماری روزی سه چهار لیوان از این نوشیدنی بسیار گوارا و لذیذ را به آرامی و جرعه جرعه میل نمایید. اضافه کردن کمی عرق نعناع یا پونه به این ترکیب، شما را صاحب یک داروی تمام عیار در درمان سرماخوردگی خواهد کرد.
دم نوش های مفید در درمان سرماخوردگی
* داروهای دارای طبع گرم: نعناع، پونه، آویشن، بابونه(شیرازی یا گاوچشم)، پرسیاوشان، زوفا و ….
* داروهای با طبع خنک: خطمی، پنیرک، بنفشه، عناب، برگ اوکالیپتوس، نیلوفر و ….
برای آماده نمودن این دم نوش ها، ترکیبات آنها را به همراه دو لیوان آب سرد در یک قوری- که بهتر است چینی باشد- ریخته، روی حرارت کم قرار می دهیم تا به نقطه جوش برسد؛ سپس قوری را روی حرارت غیرمستقیم(کتری یاسماور) می گذاریم تا درمدّت ۳۰ دقیقه به آرامی دم بکشد؛ پس از آن، چای راصاف نموده، مصرف می کنیم. هـرقـدر زمان دم کشیدن داروها بیشتر باشد، کیفیت آن، مطلوب تر خواهد بود. در صورت تمایل می توانید از همان ابتدا از آب جوش استفاده نمایید و نوشیدنی را مشابه چای معمولی دم کنید یا آن که بگذارید دارو به مدّت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشد. ترجیحا این دم نوش ها را با عسل میل کنید. اضافه کردن چند قطره آب لیموترش تازه علاوه بر ایجاد طعم مطبوع، اثرات درمانی آنها را نیز افزایش می دهد.
بهتر است دو یا تعداد بیشتری از این داروها را به تناسب طبع خود به صورت ترکیبی و با هم مورد استفاده قرار دهید مثلا دم کرده مخلوط یک قاشق عذاخوری آویشن(یا نعناع یا بابونه یا زوفا) و یک قاشق عذاخوری پنیرک(یا خطمی یا بنفشه) یک داروی نسبتا کامل در درمان هر نوع سرماخوردگی است؛ اگر چه استفاده تکی از هر یک از این داروها هم اشکالی ندارد و اغلب نتیجه مفیدی دارد. به تناسب شدت بیماری، روزی دو- سه بار از این دم نوش ها استفاده کنید. درمان با این داروها با شروع بیماری، آغاز و تا بهبود آن ادامه می یابد. میزان مصرف برای کودکان، به تناسب سن و وزن، کمتر است؛ اگرچـه مـصرفِ زیادتر آن نیز عارضه ای ندارد.
داروهای ذکر شده با داشتن خواصّی چون اثر آنتی بیوتیکی(چرک خشک کنی)، کاهش و تخلیه ترشّحات سر و سینه، پیشگیری از سینوزیت، نرم کردن گلو و ریه، باز کردن صدا، کاهش تب و دردهای بدنی، کوتاه نمودن دوره بیماری، درمان سرفه و عطسه و … داروهایی بسیار مناسب، موثّر و کم عارضه؛ برای درمان انواع سرماخوردگی و آنفولانزا در تمامی رده های سنی و همه افراد( حتی زنان باردار و شیرده) بوده؛ جایگزینی شایسته و ارزان قیمت برای داروهای پـرعارضه ای مانند آنـتـی بـیـوتیک ها، آنـتی هیستامین ها، قـرص ها و شـربت هـای سـرماخـوردگی و … می باشند.
نکته ۱: به جای جوشاندن داروها، می توان از عرقیات این داروها که با عسل شیرین شده باشد هم استفاده کرد.
نکته ۲: بهتر است دوباره یادآوری کنیم که همه افراد می توانند از این داروها استفاده کنند. بنابراین برای درمان سرماخوردگی نوزاد چند روزه خویش هم با خیال راحت از این داروها استفاده کنید. زنان باردار هم که با محدودیت های زیادی در استفاده از داروهای شیمیایی مواجه هستند می توانند نسبت به درمان بیماری خود با این داروها اقدام کنند.
نکته ۳: به طور معمول گل گاوزبان را به عنوان داروی درمان سرماخوردگی به کار نمی برند و اغلب، گل گاوزبان را به جهت تاثیرات آرامبخشی و تقویت کننده قلب می شناسند اما به تجربه دیده ام که استفاده از گل گاوزبان در این دوران، علاوه بر کاهش دردهای بدن، سیستم ایمنی را تقویت و دوره بیماری را کوتاه می کند و نقش موثری در تخلیه ترشحات سینه دارد.
نکته ۴: در جایی خوانده ام که اسطوخدوس در تخلیه ترشحات عفونی ریه حتی از زوفا هم قویتر عمل می کند. به نظر من این عقیده چندان نادرست نیست، به همین جهت می توانید از این دارو هم در درمان سرماخوردگی و البته به صورت ترکیبی با سایر داروها استفاده کنید. اسطوخدوس علاوه بر اثر مثبت روی ترشحات سر و سینه، یک مسکن و آرام بخش موثر در این دوران هم هست.
چهارگل(خنک)
یکی از داروهای رایج و البته موثّر طبّ سنّتی در درمان سرماخوردگی چهارگل خنک است که در اغلب عطّاری ها پیدا می شود. این ترکیب به طور سنّتی شامل گل نیلوفر، گل بنفشه، گل پنیرک و گل کدوی سبز است که همگی طبع خنکی دارند و باعث کاهش التهابات و عفونت ها و تب بیمار شده با خاصیت ملیّنی خود دفع اخلاط فاسد را سرعت می بخشند. البته ترکیب این دارو ترکیب ثابتی نیست و به سلیقه اهل فن و بر اساس مقتضیات (مثلاً قیمت یا در دسترس بودن داروها) تغییر می کند. برای مثال در اکثر ترکیبات چهارگل امروزی از عنّاب و گل خطمی استفاده می شود؛ ولی گل کدو از آن حذف شده است. البته نتیجه در هر دو صورت مطلوب است. چهارگل دارویی است که به صورت انفرادی می تواند اکثر موارد سرماخوردگی و آنفولانزا را درمان کند. استفاده از چهارگل به صورت دم کرده یا جوشانده و به مانند دم نوش های فوق الذّکر است. توصیه بنده این است که چهارگل را جزء داروهای مهم و ضروری که باید در خانه موجود باشند به حساب بیاورید.
تذکّر: چهارگل گرم به طور معمول مشتمل بر گل زوفا، گل کدو، گل گاوزبان و پر سیاوشان است که آن هم در درمان سرماخوردگی بسیار مفید است. البته چهارگل گرم به طور معمول و با این ترکیب به صورت آماده در عطاری ها وجود ندارد.
داروهای ژلاتین ساز
این داروها به ویژه در درمان عفونت های گلو و سینه بسیار مفیدند. اکثر این داروها طبع خنکی دارند و علاوه بر اثر مثبت در کاهش بار عفونی گلو و سینه، در کاهش التهاب حنجره و تارهای صوتی، باز کردن صدا و پیشگیری و درمان سرفه بسیار موثّرند.
الف- چهارتخمه (خنک): چهارتخمه از رایج ترین داروها در درمان سرماخوردگی است. البته تخمه های مورد استفاده در این ترکیب؛ بسته به شرایط، از بین فهرست: بارهنگ، قدّومه شیرازی، تخم مرّو، بالنگو، تخم شربتی، تخم ریحان، بهدانه و اسپرزه انتخاب می شوند. اضافه کردن مقداریسپستان، صمغ عربی، کتیرا و یا شکر تیغال به این مجموعه، آن را تبدیل به یک داروی فوق العاده در درمان انواع سرماخوردگی و به خصوص مواردی از بیماری می کند که گلو و سینه را درگیر کرده باشند. بنابراین در درمان سرماخوردگی و به خصوص وقتی که دچار گلو درد یا عفونت سینه شده اید از مصرف چهارتخمه غافل نشوید. یکی از خصوصیات چهارتخمه، طعم مطبوع آن برای اکثر بیماران است. برای مصرف چهارتخمه، می توانید یک قاشق غذاخوری از آن را با کمی نبات داخل یک لیوان آب جوش ریخته روی آن را با نعلبکی بپوشانید تا خوب دم بکشد و لعاب بیاندازد. پیشنهاد می کنم که لیوان حاوی چهارتخمه را روی بخاری قرار دهید و نیم ساعت تا ۴۵ دقیقه صبر کنید تا صمغ عربی – که معمولاً در چهارتخمه های امروزی موجود است – کاملاً آب شود و دارو حالت یک ژله چسبناک بگیرد. البته بهتر است مقدار آب جوشی که برای دم کردن چهارتخمه استفاده می کنید کمی زیادتر باشد تا داروها به حدّاکثر میزان حالات ژلاتینی خود برسند.
ب- شربت بارهنگ: یک قاشق غذاخوری بارهنگ را با یک لیوان آب و یک لیوان عرق نعناع بجوشانید تا نصف شود سپس با عسل آن را شیرین و میل کنید. این ترکیب داروی بسیار مفیدی به ویژه برای نرم کردن سینه و تخلیه ترشّحات آن و درمان گلودرد است. به جای عرق نعناع می توانید از عرق پونه یا آویشن هم استفاده کنید. این ترکیب را می توانید روزی ۳-۲ بار استفاده کنید.
ج- سایر ژله های خوراکی: علاوه بر چهارتخمه و بارهنگ، استفاده از سایر داروهایی که حالت ژلاتینی دارند در درمان سرماخوردگی به ویژه عفونت های گلو و ریه جایگاهی ویژه دارند. برای این کار می توان از اسپرزه، کتیرا، بهدانه، تخم شربتی، بادام شیرین، شیرخشت، صمغ عربی، صمغ گیلاس یا آلبالو، شکر تیغال و … استفاده کرد. برای نمونه روش تهیه ژله اسپرزه را برایتان می آورم. سایر ژله ها را نیز می توانید به روشی مشابه آماده کنید:
یک قاشق غذاخوری اسپرزه( و در صورت تمایل و برای اثربخشی بیشتر، یک قاشق چایخوری پودر کتیرا) را با کمی نبات یا عسل در یک لیوان آب جوش ریخته و مثل روشی که در چهارتخمه ذکر شد بگذارید کاملا دم بکشد و سپس آن را مصرف کنید. اسپرزه و کتیرا طبع خنکی دارند و به ویژه در بیماران تب دار مفیدند. البته دقّت کنید که هرگز اسپرزه را آسیاب نکنید.
نسخه هایی با شلغم
از قدیمی ترها شنیده بودم که می گفتند که اگر کسی سرما خورده است برود و در مزرعه شلغم غلت بزند. این جمله، نشانگر تاثیر بسیار خوب شلغم در درمان بیماری است. در واقع مصرف شلغم به صورت خوراکی و بخور می تواند به تنهایی اکثر سرماخوردگی ها را درمان کند. برای این کار راههایی وجود دارد از جمله:
- راه رایج و ساده در استفاده شلغم همان پختن آن است. شلغم را با مقدار کمی آب، بخارپز و میل کنید. البته در طول زمان پخت، از بخور دادن با بخار شلغم هرگز غفلت نکنید. استفاده زیاد از شلغم در آش ها و شورباهای مصرفی بیمار هم باید مدّنظر باشد.
- شیره عسلی شلغم: یک مخروط از قسمت پهن یک شلغم بزرگ جدا کنید و از قسمت وسط این مخروط با میله بافتنی یا وسیله ای مشابه، دو یا سه سوراخ تا پایین شلغم ایجاد کنید. شلغم را روی یک لیوان قرار دهید و مخروط روی شلغم را از عسل پر کنید. عسل به تدریج از سوراخ های ایجاد شده به درون لیوان می چکد و در راه، مواد موثره شلغم را در خود حل می کند. مایع غلیظ حاصله یک داروی عالی برای درمان سرماخوردگی و یک شربت سینه گیاهی طبیعی و موثّر است.
سایر روش های درست کردن شیره عسلی شلغم:
۱- شلغم را به ورقه های نازک برش زده دو طرف آنها را یک لایه نازک عسل بمالید – مثل مالیدن کره روی نان – و آنها را درون سبد قرار دهید تا عسل از آنها درون ظرفی که زیر سبد می گذارید بچکد.
۲- شلغم خام را آبگیری کنید و با عسل شیرین کنید و میل نمایید. البته این روش برای کسانی مناسب است که از معده سالمی برخوردار بوده تحمل تلخی این دارو را نیز داشته باشند.
۳- شلغم را خرد کنید و با کمی آب و عسل بپزید و مصرف کنید تا اثر عالی آن را در درمان سرماخوردگی ببینید.
اسانس نعناع؛ یک دارو و این همه کاربرد
اسانس نعناع(که در واقع همان محلول روغنی یا عطر نعناع است) فرآورده ای است که از محصولات جنبی استحصال عرق نعناع محسوب می شود. این اسانس با بوی نافذ و تند خود قدرت فوق العاده ای در باز کردن بینی دارد و درعین حال یک ضدعفونی کننده بسیار قوی، ضدّدرد، ضدّاسپاسم های عضلانی و آرامبخش است. این اسانس را می توانید از عطّاری ها یا کسانی که عرق نعناع می گیرند(مثلا در کاشان) تهیه کنید. قطره منتول که در داروخانه ها موجود است نیز بر همین پایه ساخته شده و در صورت عدم دسترسی به اسانس نعناع قابل استفاده است اگرچه اوّلی ارجح است.
روش های استفاده از اسانس نعناع:
۱- استفاده در نوزادان: مشکل بزرگ در سرماخوردگی نوزادان و کودکان، گرفتگی بینی آنهاست که باعث بروز مشکلات متعددی در شیرخوردن و خوابیدن آنها می شود. برای باز شدن بینی، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را دو طرف بالش یا زوی یقه لباس نوزاد ریخت. تبخیر شدن این محلول به سرعت باعث رفع احتقان شده؛ ضمن ایجاد اثرات ضدّ درد، آرامش خاصی به کودک می دهد و برای او خواب راحتی را در پی خواهد داشت. می توانید این کار را چندین مرتبه در روز و یا شب تکرار کنید. به علت ظرافت پوست نوزادان، بهتر است دارو با پوست آن ها تماس نداشته باشد، چون ممکن است باعث قرمزی یا سوزش پوست شود.
۲- استفاده در کودکان بزرگتر و بزرگسالان: برای کودکان می توان مشابه نوزادان عمل کرد. علاوه بر آن، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را جلوی بینی مالید که به سرعت گرفتگی بینی را باز خواهد کرد. این عمل را نیز می توان چندین بار در روز و یا به دفعات مورد لزوم، تکرار کرد.
۳- برای رفع سردرد، درد ناحیه گردن، دست، پا و کمر که در اثر سرماخوردگی و یا مشکلات دیگر به وجود آمده اند، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را روی موضع درد ماساژ داد که معمولا بلافاصله جذب می شود. در صورت وسعت ناحیه درد می توانید اسانس را با روغن زیتون مخلوط کنید. ماساژ اسانس نعناع روی سینوس ها(بالای ابروها و روی گونه ها) برای درمان سینوزیت هم بسیار مفید است.
۴- استفاده به شکل بُخور: اضافه کردن چند قطره از اسانس به محلول بخور، اثربخشی آن را فوق العاده زیاد می کند. استفاده از اسانس نعناع در بخور عمومی محیط هم بسیار مفید است.
تک نسخه ها و تک نکته ها
لـــیـــمـــوهـــا
لیموترش: استفاده از آب لیموترش تازه در انواع نوشیدنی های مورد استفاده در سرماخوردگی در تسریع بهبودی بسیار مفید است.
لیموشیرین: از مصرف لیموشیرین در دوران سرماخوردگی غافل نشوید. حالت لزج لیموشیرین باعث نرم شدن گلو و سینه می شود. گرفتن آب لیموشیرین و شیرین کردن آن با عسل هم بسیار مفید است.
نارنج نبات
صبح ناشتا یک عدد نارنج را از وسط به دو نیم کنید و دانه های آن را خارج کنید و روی آن، کمی پودر نبات بپاشید و درون یک ظرف(بدون آب) روی شعله کم قرار دهید تا آب نارنج درون خودش جوش بیاید. حالا آب نارنج را به آرامی بمکید. این دارو برای تخلیه ترشحات سینه بسیار موثر است. در صورت نبودن نارنج می توان از پرتقال هم استفاده کرد؛ اگر چه اثر درمانی آن به پای نارنج نمی رسد.
شربت انجیر خشک و برگ هلوی خشک
۲۵۰ گرم انجیرخشک و ۱۰۰ گرم برگ خشک هلو را خرد کرده همراه با آب جوشانده تا پخته شود. سپس آن را صاف نموده، ۲۵۰ گرم عسل به آن افزوده روی حرارت کم خوب به هم بزنید تا شربت به قوام آید. این شربت را صبح ناشتا میل نمایید. این شربت، داروی مناسبی برای عفونت های گلو و ریه است.
جوشانده انجیرخشک و شیر
خیسانده انجیرخشک به جهت لعابی که تولید می کند داروی بسیار خوبی برای کاهش التهاب گلو وسینه است. توصیه من آن است که روزی یک یا دو بار و هر بار ۷ عدد انجیرخشک را با یک لیوان شیر ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشانید و سپس انجیرها و شیر باقیمانده را میل کنید. این ترکیب علاوه بر نرم کردن گلو و ریه در باز کردن گرفتگی صدای ناشی از سرماخوردگی یا سایر علل بسیار مفید است.
کدوحلوایی
کدوحلوایی یکی از داروهای مناسب برای نرم کردن سینه و خروج ترشّحات آن است. در دوره سرماخوردگی می توانید روزی یکی دو بار، مقداری کدوحلوایی را بخارپز کرده به همراه عسل نوش جان کنید.
شیرین بیان
شیرین بیان داروی بسیار موثّری در تخلیه ترشّحات سینه و درمان سرماخوردگی است. محصولات مختلفی مانند پودر عصاره، پودر ریشه و ربّ شیرین بیان در عطّاری ها موجود است که می توانید هرکدام را که خواستید به صورت جوشانده، دم کرده یا محلول در آب استفاده کنید. امّا توجّه داشته باشید که در افراد فشارخونی و زنان باردار مصرف نشود.
یک آش عالی برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
دستور این آش خیلی خوب را یک از کاربران پایگاه فرستاده است که از ایشان تشکّر می کنم. این آش که مزاجی گرذم و تر دارد، برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا و بیماری های تب دار و عفونی مفید است و نرم کننده و دفع‌کننده ترشّحات سیستم تنفسی است:
مقدار مساوی هویج، پیاز، کدوی حلوایی بدون پوست، شلغم، به و سیب درختی و مقدار کمی برنج و سبزی آش آماده کرده و به همراه آب در حرارت ملایم شروع به طبخ نمایید. پس از مدتی مقداری گیاه خشک پرسیاوشان، زوفا و بنفشه به آش فوق افزوده صبر کنید تا جا بیفتد و قبل از مصرف، مقدار کمی نمک و آبلیمو به آن اضافه نمایید.
این غذا بسیار پر انرژی و زود هضم بوده و جالب است بدانید در بسیاری از مواقع، با یکی دو وعده مصرف این آش در هنگام سرماخوردگی، کل علایم آن فروکش می‌کند.
تذکر : به جای پیاز میتوانید از پیازچه به همراه چند حبه سیر نیز استفاده نمایید. در مواقعی که تب وجود ندارد می‌توان یک عدد ماهیچه گوسفند نیز به آش اضافه کرد. گیاه های خشک پرسیاوشان، زوفا و بنفشه از عطاری ها قابل تهیه اند.
بـــخـــورهـــا
بخور همان طور که از نامش پیداست، رساندن بخار محلول دارو در آب به ناحیه مورد نظر است. در سرماخوردگی یا آنفولانزا، بخور دادن از مهمترین اصول درمانی است؛ بنابراین در هر سرماخوردگی یا آنفولانزایی، اگر حتّی هیچ دارویی در دسترس شما نبود؛ با آب خالی بخور دهید.
روش اثر بخور: عمل اصلی بخور، باز کردن مجاری سینوس ها و شل کردن ترشحات آنها و در نتیجه تسهیل خروج آنهاست. البته اغلب داروهای مورد استفاده در بخور، اثر خوبی در کاهش میزان تولید موضعی ترشّحات و نیز کاهش بار میکروبی دارند.
روشهای انجام بخور: بخور به چند شیوه قابل انجام است:
۱- مقداری آب را به همراه ماده بخور در ظرف مناسبی ریخته روی شعله کم گاز قرار دهید تا جوش بیاید. در این حال با فاصله مناسبی سر را روی بخار متصاعد شده بگیرید و از آن استنشاق هم بکنید. این کار را حداقل ده دقیقه انجام دهید تا کاملاً عرق کنید.
۲- در مواردی که تمایل ندارید روی شعله مستقیم، بخور دهید پس از اینکه مایع بخور کاملاً جوش آمد آن را روی زمین گذاشته و سر خود را با حوله یا ملحفه ای پوشانده سر را روی کاسه بخور بگیرید و چند دقیقه در این حالت بمانید. در این مدّت تا می توانید نفس های عمیق بکشید.
۳- این روش اگر چه قدیمی شده است؛ اما بسیار موثر و قوی است. در این روش، چند قطعه سنگ یا آجر را کاملاً داغ کرده داخل کاسه محتوی محلول بخور می اندازید تا بخار از آن متصاعد شود. روش دیگر آن است که محلول یا ماده بخور را کم کم روی سنگ یا آجر داغ بریزید. البته توجه داشته باشید که سنگ ها، اغلب طاقت تغییرات دمایی زیاد را ندارند و ممکن است در این روش شکسته و قطعات جدا شده آنها به اطراف پرتاب شود؛ لذا توصیه می کنم برای این کار از آجر استفاده کنید.
۴- در صورتی که تمایل دارید از دستگاه بخور برای بخور دادن استفاده کنید باید داروی مورد نظر را ابتدا در آب، جوشانده، عصاره صاف شده آن را داخل دستگاه بریزید.
تذکّر مهم: پس از هر بار بخور، سر و صورت خود را با یک پارچه نخی ببندید و مواظب باشید تا خشک شدن کامل سر و صورت، هرگز در معرض باد کولر، پنکه یا هوای آزاد قرار نگیرید؛ وگرنه اثر معکوس حاصل خواهد شد.
۵- بخور عمومی محیط: از آنجا که منابع گرمازا به خصوص ا نواع متمرکز آن مانند شومینه و بخاری هوا را خشک می کنند و این خشکی هوا مشکلات ناشی از سرماخوردگی را تشدید می کند؛ سعی کنید رطوبت مورد نیاز محیط را با قرار دادن کاسه و یا کتری پر از آب بر روی اجاق گاز یا بخاری و یا استفاده از دستگاه بخور تامین کنید. داروهای مناسب برای بخور که در ادامه معرّفی می شوند را می توان در بخور عمومی هم استفاده کرد.
موادی که می توانید در مایع بخور استفاده کنید:
- بابونه(شیرازی یا گاوچشم)؛ تخم گشنیز( بهتر است آسیاب یا نیم کوب شود)؛ برگ اوکالیپتوس(تازه یا خشک فرقی نمی کند؛ فقط کمی خرد شود)؛ آویشن؛ اسطوخدوس؛ کاه(بهتر است کاه جو باشد)؛ ریحان(بهتر است از ریحان بنفش استفاده کنید.)؛ پونه؛ نعناع و اسانس نعناع؛ بنفشه؛ پرسیاوشان؛ کندر؛ سندروس؛ مرزنجوش؛ بومادران، سیاهدانه و ….
همچنین می توانید از مخلوط ۲ یا چند ماده از مواد فوق استفاده نمایید. در مواردی که امکان دارد؛ استفاده مستقیم از عرقیات این داروها هم مطلوب است.
- سرکه: می توان۳-۲ قاشق غذاخوری سرکه( که بهتر است خانگی باشد)را به تمام محلول های بخور اضافه کرد. سرکه با بوی تند و تیز خود مجاری سینوس ها را باز می کند و زمینه را برای نفوذ بهتر سایر داروها فراهم می کند. بخور سرکه به تنهایی (مخلوط با کمی آب) هم اثرات مفیدی دارد.
- ماست: یک آجر را روی شعله گاز قرار دهید تا کاملاً داغ شود و سپس چند قاشق ماست روی آن بریزید. بخور ماست یکی از بهترین بخورها برای باز کردن سینوس هاست.
نحوه برخورد با تب در سرماخوردگی
یکی از کابوس های والدین در برخورد با سرماخوردگی کودکان، تب کردن آنهاست. معمولا در این مواقع، پدر و مادر دچار اضطراب می شوند و به ویژه از ترس ابتلای کودک به تشنج ناشی از تب، انواع داروها را به خورد کودک دلبند خود می دهند. امّا واقعیت این است که درمان تب ناشی از سرماخوردگی و سایر بیماری های ویروسی بسیار ساده و مبتنی بر اقدامات عملی ذیل است:
۱- در اکثر موارد، رعایت اصول درمانی ذکر شده در این مقاله باعث می شود که کودک یا تب نکند یا تب او بسیار خفیف باشد و یا دراسرع وقت فروکش کند. بنابراین نگرانی زیادی به خود راه ندهید.
۲- یکی از علل مهم تب، وجود کانون های موضعی عفونی است که در مورد سرماخوردگی، معمولا مربوط به سینوس ها و گاهی هم گلو است. لذا در مورد تخلیه سینوس ها با ریختن قطره یا بخور دادن اقدام کنید.
۳- در ترکیب داروهای خوراکی بیماری که تب دارد؛ از داروهای خنک و تب بر، بیشتر استفاده کنید. شاید بهترین آنها، دم کرده پوست بید یا عرق بید است. استفاده از خطمی، پنیرک، بنفشه، نیلوفر و … هم مفید است.
۴- پاشویه: پاشویه با آب معمولی، برای درمان اکثر تب ها کافی است امّا برای تاثیر بیشتر می توانید این کار را با عرق کاسنی انجام دهید. پاشویه تکنیک عجیب و غریبی ندارد و طبق روال می توانید پاهای بیمار را داخل ظرف آب قرار داده شستشو دهید. البته اگر پاهای بیمار سرد است بهتر است سراغ جاهای دیگر بروید. درواقع ضرورتی ندارد حتما پاشویه روی پاهای بیمار انجام شود. گذاشتن و عوض کردن متناوب دستمال خیس بر روی پیشانی هم روش رایج دیگر است اما علاوه بر پیشانی، از شکم هم که سطح وسیع تری دارد غافل نشوید. همچنین می توانید یک اسفنج را به آب ولرم آغشته کنید و روی پوست کودک بکشید. حتی شستشوی ساده دست و صورت هم می تواند به کاهش قابل توجه دمای بدن منجر شود. یک روش دیگر برای پاشویه این است که با لیف یا اسفنج خیس پوست را به این ترتیب خنک کنید: از تنه شروع کرده و مسیر رگهای خونی بزرگ را در امتداد اندام ها با لیف خنک نمایید( مثل زیر بغل ها؛ کشاله ران؛ کف دست ها و پاها )
برای پایین آوردن تب کودک از آب سرد استفاده نکنید؛ پاشویه بهتر است با آب ولرمی که ۳ تا ۴ درجه سانتی گراد خنک تر از حرارت معمولی بدن است انجام شود. اختلاف زیاد درجه حرارت بدن با آب موجب ممکن است موجب اختلال در خونرسانی و مشکلات دیگری در کودک شود. همچنین آب سرد، با نقباض عروق پوست باعث می‌شود خون کمتری زیر پوست جریان پیدا کند و بنابراین تبادل گرما بین خون و پوست کاهش می‌یابد.
تذکّر: به هیچ وجه برای پاشویه از الکل استفاده نکنید. این مساله دو دلیل دارد: اوّل آن که الکل به سرعت تبخیر می شود و باعث کاهش سریع درجه حرارت بدن می شود که می تواند خطرناک باشد. دوّم هم این که الکل از طریق پوست، جذب و وارد خون می شود. ورود الکل به خون می تواند سبب بروز مشکلات تنفسی یا تشنج شود و یا بر اثر افت قند خون، کودک را خواب آلوده یا تحریک پذیر کند.
۵- راه موثّرتر این است که به جای دستمال خیس، خیار یا کدوی خورشی را به ورقه های نازک برش زده آن را روی سطح پیشانی یا شکم بیمار قرار دهیم یا آن را روی این نواحی ماساژ دهیم.
۶- شیاف خیار: به نظر من، یکی از بهترین راه ها برای کنترل تب ناشی از سرماخودگی آن است که قطعه ای خیار یا کدوی خورشی را در اندازه تقریبی یک شیاف، برش داده از راه مقعد، برای بیمار شیاف بگذاریم. این شیاف بسیار موثر تر از شیاف استامینوفن است و عارضه خاصی هم ندارد. شیاف را می توانید هر ۳-۲ ساعت تا قطع تب تکرار کنید.
این درمان به ویژه در کودکانی که به علّت یا همراه تب، دچار یبوست هم می شوند فوق العاده موثر است چرا که همزمان با قطع تب، شکم بیمار را هم راه می اندازد. درواقع، کارکردن شکم به خودی خود باعث کاهش تب می شود. شیاف خیار علاوه بر کاهش تب از طریق طبع خنک خود، بعد از یکی- دو نوبت استفاده، شکم کودک را هم راه می اندازد و مشکل را به کلّی مرتفع می کند. در این موارد، معمولا داروهای تب بر شیمیایی تاثیر چندانی ندارند و تا وقتی که شکم کار نکند این عدم تاثیر به قوت خود باقی است.
۷- در مواردی که بیمار بزرگسال است و تب او شدید؛ حتی می توان از مصرف خوراکی آب خیار، نصف استکان هر یک ساعت، تا قطع تب استفاده کرد.
نکته مهم ۱: در پایین آوردن تب در کودکان، نباید خیلی عجله و افراط کرد؛ چرا که کاهش سریع درجه حرارت بدن هم می تواند منجر به تشنج کودک شود.
نکته مهم ۲: اگر قبل از تب، بیمار دچار لرز شود؛ روی او را با پتو بپوشانید تا با بالا رفتن درجه حرارت بدن، لرز قطع شود. آنگاه به آرامی نسبت به درمان تب اقدام کنید.
نکته مهم ۳: بهتر است تب های زیر ۳۸ درجه را درمان نکنیم تا اثراب ضدمیکروبی تب در بدن اعمال شود.
نکته مهم ۴: پوشاندن بیش از حد نوزادان می تواند منجر به افزایش مصنوعی دمای بدن او و اشتباه در تشخیص تب شود. لذا یکی از اقدامات ضروری در هنگام تبدار بودن کودکان کوچکتر، کم کردن لباس آنهاست؛ خیلی از اوقات، همین اقدام ساده باعث کاهش تب کودک می گردد.
نکته مهم ۵: برای پاشویه نمی توان مدّت زمان مشخّصی تعریف کرد و باید تا طبیعی شدن حرارت بدن ادامه پیدا کند.
نکته مهم ۶: در صورت افزایش نبض، کاهش تنفس، خواب آلودگی و لرز (به ویژه در نوزادان و کودکان) باید از ادامه پاشویه خودداری کنید و روی بدن بیمار را با پتو بپوشانید چراکه این واکنش ها می تواند نشانه اختلال در سیستم گردش خون بیمار باشد.
نکته مهم ۷: مادران نوزادان شیرخوار باید توجّه داشته باشند که در هنگام سرماخوردگی، به هیچ وجه شیر دادن به کودک را متوقّف نکنند؛ چرا که شیر مادر، بهترین غذا و دارو برای کودک است. همچنین تغذیه مناسب با شیر مادر، از تب کودک نیز پیشگیری می کند.
باز کردن گرفتگی بینی
احتقان بینی یکی از خاطره های ناخوشایند ما از سرماخوردگی است. این امر به ویژه در کودکان و به خصوص در شیرخواران، اهمّیت دو چندانی دارد؛ چرا که با تغذیه و شیر خوردن و خواب آنها تداخل دارد. از این رو باید در درمان آن اهتمام ویژه ای به خرج داد. در این رابطه نکات ذیل قابل ذکر است:
۱- استفاده از بخورها: یکی از بهترین راه های باز کردن بینی است که شرح آن در بالا گذشت.
۲- ماساژ ویکس روی بینی: این کار به سرعت بینی را باز می کند؛ به خصوص در کودکان کوچک تر می توانید از این روش استفاده کنید.
۳- چکاندن بعضی روغن ها مثل روغن سیاهدانه بینی را باز می کند؛ امّا به دلیل سوزش زیاد، این روش را توصیه نمی کنیم.
۴- استفاده از اسانس نعناع به شرحی که در سطور بالا گذشت.
۵-بهترین قطره بینی برای شیرخواران، شیر مادر آنهاست. توصیه می کنیم این مادران محترم به تناوب شیر خود را داخل بینی شیرخوار بریزند. برای این کار نوک سینه را مقابل سوراخ بینی او گرفته شیر را به داخل بینی بدوشید.
۶- چکاندن قطره های بینی موجود در داروخانه ها(قطره های کلرور سدیم) حدّاقل برای شیرخوران نتیجه نسبتا مناسبی دارد. راه دیگر این است که یک قاشق مرباخوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کنید و از آن به عنوان قطره بینی استفاده کنید.(غلظت نمک در این محلول باید در حدی باشد که طعم آن مشابه خون باشد.)
نکاتی در مورد سرفه، گلودرد، گرفتگی صدا و عفونت های ریوی
سرفه یکی از سازوکارهای مهم دفاعی بدن است که برای تمیزکردن مجاری تنفسی و دفع اخلاط راههای هوایی فعّال می شود. انقباض بعضی ماهیچه های ویژه در دستگاه تنفّسی، همراه با باز و بسته شدن سریع تارهای صوتی و خروج سریع هوای متراکم ریه ها منجر به آن می شود که هنگام عبور هوا از تارهای صوتی صدایی ایجاد شود که به آن سرفه می گوییم. سرفه ممکن است خشک یا همراه با دفع خلط باشد. برخلاف عطسه که معمولا نشانگر گرفتاری دستگاه تنفّسی فوقانی(بینی و سینوس ها) است؛ سرفه دلیلی بر التهاب گلو، حنجره و ریه است. گرفتگی صدا نیز به درجات مختلف همراه این التهابات دیده می شود.
درمان سرفه و التهابات گلو، حنجره و ریه که ناشی از سرماخوردگی باشد؛ جدای از درمان خود بیماری نیست و اگر درمان به صورت کامل انجام شود این موارد هم بهبود خواهند یافت. با این حال و با توجّه به این که درمان این التهابات، شباهت زیادی به هم دارند؛ تذکّر نکات ذیل، خالی از لطف نیست:
الف- پرهیز از صحبت کردن با صدای بلند و داد و فریاد زدن، اجتناب ازخوردن مایعات سرد خصوصا پس از خواب و خودداری از مصرف غذاهای سرخ شده و خوراکی های ترش مفید است.
ب- استفاده از غذاهای لعابدار و نرم کننده سینه مثل حریره مغز بادام شیرین با آرد برنج یا نشاسته گندم، فرنی آرد برنج، فرنی نشاسته گندم، سوپ جو، هلیم گندم، آش شلغم و آش کدو هم بسیار کمک کننده است. برای مثال طرز تهیه دو نمونه از این خوراکی ها را ذکر می کنیم:
حریره مغز بادام شیرین با آرد برنج: ۲۰۰ گرم مغز بادام شیرین را در آبجوش ریخته تا بتوانید پوست آن را بکنید، بادام پوست کنده را چرخ کرده درون پارچه نازکی ریخته ۳ لیوان آب گرم روی آن بریزید تا شیره بادام گرفته شود. سپس ۳ قاشق غذاخوری آرد برنج را در شیره بادام حل کرده ۲ قاشق غذاخوری عسل به آن اضافه نمایید و روی حرارت ملایم قرار دهید تا حدی که غلیظ شود، سپس آن را گرم گرم میل نمایید. می توانید به جای آرد برنج از ۵ قاشق غذاخوری نشاسته گندم استفاده نمایید.
فرنی نشاسته گندم: نشاسته گندم را در مقدار کمی آب سرد حل کرده سپس ظرف را زیر شیر سماور یا کتری گرفته در حالی که آب جوش را کم کم به آن اضافه می کنید آن را مرتّب هم بزنید تا قوام دلخواه را به دست بیاورد. سپس آن را با عسل شیرین و میل کنید. اگر تمایل دارید نشاسته را با نبات شیرین کنید باید آن را از ابتدا به فرنی اضافه کنید.
ج- استفاده از داروهای ژلاتین ساز: که توضیح آن در بخش های قبلی گذشت.
د- غرغره کردن آب نمک: این کار باعث کاهش بار میکروبی گلو می شود. یک قاشق چایخوری نمک را در یک استکان آب ولرم حل کنید و غرغره کنید. می توانید روزی سه چهار بار غرغره را تکرار کنید. توجّه داشته باشید که این آب نمک، بر خلاف آب نمکی که برای شستشوی بینی به کار می برید باید غلیظ باشد.
عدم بهبودی سرفه پس از بهبودی سرماخوردگی
مهمترین و شایع ترین دلیل عدم بهبودی سرفه پس از پایان دوره سرماخوردگی، معمولاً دو چیز است:
۱- التهاب نای(تراکییت): نای به دلیل بافت غضروفی خود که فاقد خونرسانی مستقیم است اگر دچار عفونت شود روند درمانی اش کند خواهد بود. مهمترین نکته برای پیشگیری از این حالت، همان قواعد گفته شده برای جلوگیری از ریزش اخلاط به داخل سینه و نیز اقداماتی مانند بخور دادن است. امّا اگر پس از پایان سرماخوردگی مواجه با ماندگاری سرفه های خشک(و گاهی هم خلط دار) بودید که منشا سینوسی نداشت می توانید حدس بزنید که با این مشکل مواجه هستید. بهترین راه برای درمان این مشکل، ادامه اقدامات قبلی که برای سرماخوردگی انجام می دادید است که البته بر روی مصرف داروهای ژلاتین ساز و غذاهای لعابدار و نیز ماساژ ویکس روی سینه، استفاده از جوشانده انجیر در شیر و … تاکید بیشتری می کنیم.
۲- سینوزیت: عفونت موجود در سینوس ها تا مدّتها ممکن است ماندگار باشد. این عفونت ها تدریجا و به ویژه شبها به داخل گلو می ریزند و بیمار را وادار به سرفه می کنند. اگر اقدامات این مقاله به درستی انجام شوند عملا چنین مشکلی بروز نمی کند که بخواهیم دغدغه درمانش را داشته باشیم. در میان این اقدامات به ویژه بر بخورها تاکید می کنیم تا مانع از ماندن ترشحات عفونی در سینوس ها شویم. با این حال اگر پس از درمان سرماخوردگی، دچار سینوزیت شده باشید؛ می توانید با عمل به دستورات مقاله«سینوزیت؛ همه گیری قابل درمان» مشکل خود را حل کنید.
حجامت در دوره سرماخوردگی
همان طور که درمقاله «بچه ام زیاد سرما می خورد؛ چه کنم؟» گفتیم؛ حجامت از بهترین روش ها برای کاهش موارد ابتلا به سرماخوردگی به ویژه درکودکان است. امّا سوالی که گاهی پیش می آید آن است که انجام حجامت به هنگام سرماخوردگی هم جایی دارد؟ پاسخ این سوال مثبت است. اگر حجامت درهنگام شروع بیماری و یا در اوج پختگی اخلاط فاسد انجام شود ( که تشخیص آن برعهده پزشک حاذق است ) باعث تسریع بهبودی سرماخوردگی است. البته باید توجه داشت که در این حجامت اولا نباید اصرار به خونگیری زیاد از بیمار داشت و در ثانی اگر بیمار به علت بیماری دچار ضعف بدنی شده است؛ از انجام حجامت پرهیز کرد.
در نگارش این مقاله کمک گرفته ام از:
1- seemorgh.com
2- forsatonline.ir
3- uromnursing.persianblog.ir
4- ravazadeh.com
5- jamejamonline.ir
6- isna.ir
7- sharghnewspaper.ir
8- ماهنامه دنیای تغذیه
