سراج معلم

وضع به معنای "قرار داد" است.
تکوِین به معنی ‏ به وجود آوردن چیزى، به هستى در آوردن‏،است.(1)
اثر وضعی و تکوینی یک چیز است،در واقع دو تعبیر از یک حقیقت است.
یکی از قوانین عامّ عالم طبیعت قانون علّت و معلول یا اثر و مؤثر و یا به عبارت دیگر قانون کُنش و واکُنش است. و این قانون به معنای این است که هر پدیده‌ای در عالم علّتی دارد و امکان ندارد چیزی بدون علّت و مؤثر آفریده شده باشد و تمام اتّفاقاتی که در جهان افتاده و می‌افتد از قانون فوق مستثنی نیست و آثار معاصی و توبه هم در حیطه این قانون طبیعی قرار می‌گیرد. یعنی توبه و معصیت هم باید آثار و تبعاتی داشته باشد و این آثار گاهی در دنیا ظاهر می‌شود و گاهی در آخرت.
کیفرهایى که رابطه علّى و معلولى با جرم دارند، یعنى معلول جرم و نتیجه طبیعى آن است. این کیفرها را «مکافات عمل» یا «اثر وضعى گناه» یا «اثر تکوینی»مى‏نامند. بسیارى از گناهان، اثرات وضعى ناگوارى در همین جهان براى ارتکاب کننده بوجود مى‏آورد. مثلًا شرابخوارى علاوه بر اینکه زیانهاى اجتماعى ببار مى‏آورد صدمه‏هایى بر روان و جسم شرابخوار وارد مى‏سازد. شرابخوارى موجب اختلال اعصاب و تصلّب شرائین و ناراحتیهاى کبدى مى‏گردد. فحشاء ممکن است ایدز به دنبال داشته باشد.
اینها اثر ذاتى گناه است و کیفر قانونى نیست تا گفته شود که باید تناسب جرم و مجازات در آن رعایت گردد. اگر کسى سمّى کشنده را بنوشد و به اندرز نصیحت گو اعتناء نکند خواهد مرد. مردن، نتیجه طبیعى و اثر وضعى نوشیدن سمّ است. چنین آدمی قطعاً مى‏میرد، ولى غلط است که کسى بگوید این بیچاره فقط پنج دقیقه مرتکب جرم شده چرا به کیفر مرگ مبتلا شد و هستى خود را از دست داد؟
اگر به کسى بگویند خود را از قلّه کوه پرت نکن وگرنه نابود مى‏گردى، حق ندارد اعتراض کند و بگوید چه تناسبى هست میان خیره‏سرى من و این جزاى شاقّ. اینجا حساب علّت و معلول است. سقوط از کوه یا نوشیدن زهر، علت است و نابودى معلول آن است. اثر آن علتها این است و جز این نتواند بود.(2)
علامه طهرانی در این مورد می فرماید:«اثر وضعى گناه همان کدورت نفسانى است که پس از ارتکاب گناه در نفس حاصل مى شود و باعث از بین رفتن نورانیت قلب و احساس حضور قلب درپیشگاه پروردگار است میل انسان به ذکر خدا کم مى شود و در مقابل توجّه و اشتیاق به دنیا ونفسانیّات زیاد مى گردد وجرأت انسان براى انجام گناه دیگر بیشتر مى شود».(3)
به تبع هرگاه شخص آلوده شود آلودگی او بر جامعه تأثیر منفی می گذارد و موجب آلوده شدن محیط زندگی و جامعه می شود.
پی نوشت ها:
1. رضا مهیار،فرهنگ ابجدی،اسلامى‏، تهران‏، 1375 ش‏،ج 1، ص 253.
2.شهید مطهری،مجموعه آثار،انتشارات صدرا، تهران، 1378ش،ج‏1،ص 227.
3.علامه طهرانى،مجموعه پرسش و پاسخ‏،ص39.